Prava useljenika u EU: Dablinski sporazum ili nesporazum

Grupa izbjeglica iz Afganistana, Sudana i Eritreje odlučila se iz Grčke, zemlje u koju su prvu stigli bježeći od ratnih sukoba iz svojih zemalja, 2008. godine uputiti u Italiju u potrazi za boljim životom.  Međutim, odmah nakon iskrcavanja u lukama u Bariju, Ankoni i Veneciji policija ih je deportovala nazad u Grčku koja im je dala rok od mjesec dana da se vrate u svoje zemlje. 

 

Našavši se u situaciji da strahuju za vlastite živote, njih 34 tužilo je obe zemlje pred Evropskim sudom za ljudska prava za kršenje niza prava iz Evropske konvencije o ljudskim pravima. U predmetu pod nazivom „Sharifi i ostali protiv Italije i Grčke“ sud u Strazburu presudio je u korist tužitelja navodeći da tužene zemlje nisu spriječile nehumano ponašanje prema tužiteljima, te da svaka članica Evropske unije (EU) mora obezbijediti da useljenici imaju garanciju da neće biti vraćeni u zemlje odakle su došli ako će ih to dovesti u opasnost. 

 

Ovaj slučaj, koji je okončan u oktobru 2014., samo je jedan od brojnih primjera kršenja propisa o tretiranju useljenika izvan evropske zajednice koje su dosad počinile zemlje članice EU.  

Tzv. „Dablinski sporazum“ (Dublin Regulation), zaključen je 1990. godine u glavnom gradu Irske Dablinu s namjerom regulisanja imigracionih politika na nivou EU i primjenjuje se u svih 28 zemalja članica zajednice. Cilj sporazuma je kontrolisati podnošenje zahtjeva za azil na zajedničkom teritoriju EU i smanjiti broj azilanata koji u potrazi za novim domom apliciraju za azil u više zemalja. Sporazum je dosad doživio značajan broj preinaka i trenutno je na snazi njegova treća verzija, tzv. „Dablinski sporazum III“.

 

Dablinski sporazum zahtijeva od država članica EU-a da ispitaju svaki zahtjev koji podnese državljanin treće zemlje ili osoba bez državljanstva, kao i da o takvom zahtjevu odlučuje samo jedna država članica. Iako ne pripadaju EU, i Norveška, Island, Švicarska i Lihtenštajn, potpisnice su sporazuma i obavezne su da primjenjuju njegova načela na svojim teritorijama. 

 

Pored ostalih kriterija navedenih u Dablinskom sporazumu, država koja je dopustila podnositelju zahtjeva ulazak u zajednički teritorij je u pravilu ona koja je odgovorna za ispitivanje zahtjeva. Da bi se ustanovila država u koju je osoba prvo kročila na evropsko tlo, po dolasku se uzimaju njeni otisci prstiju i unose u bazu podataka kojoj mogu pristupiti sve države koje primjenjuju sporazum. 

 

Italija i Grčka zemlje su u koje ulazi najveći broj azilanata. U toku talijanske operacije spašavanja izbjeglica iz Sredozemnog mora „Mare Nostrum“ koja je trajala od oktobra 2013. do oktobra 2014. godine spašeno je 130 hiljada osoba i većini njih je pružena medicinska pomoć, smještaj i hrana na području Italije. Talijanske vlasti procijenile su da je Italija za ovu akciju izdvojila 114 miliona eura apelujući na ostale članice EU da se uključe smatrajući da je „posrijedi evropski, a ne talijanski problem“. 

 

Ipak, većina drugih članica EU nije pružila pomoć Italiji kako bi operacija mogla biti nastavljena. „Ovakve akcije samo ohrabruju druge migrante da krenu na opasno putovanje preko mora i time ih vode u daljnje tragedije i smrt“, rekla je ministrica vanjskih poslova Velike Britanije Baroness Anelay. Operaciju „Mare Nostrum“ zamijenila je mnogo manja inicijativa EU pod nazivom „Triton“ čiji prvenstveni cilj nije spašavanje ljudi nego zaštita evropskih granica, usljed čega je u toku ove godine poginulo ili nestalo više od 2.500 osoba. 

 

„Italija se osjeća usamljeno u naporima da se izbori s krizom“, rekao je u nedavnom obraćanju medijima talijanski premijer Matteo Renzi pozivajući EU zemlje da se slože sa uvođenjem tzv. kvota za primanje azilanata koje bi definisale koliko svaka zemlja članica EU treba prihvatiti useljenika. 

 

Do dogovora o solidarnom prihvatanju izbjeglica među zemljama članicama dosad nije došlo, a  opterećenje za budžete Italije i Grčke, koje je zadnjih godina savladala ekonomska kriza, postao je ozbiljan problem koji u objema zemljama značajno potpiruje netrpeljivost prema imigrantima. Iz tih razloga, useljenici u Italiji i Grčkoj često ne osjećaju sigurnost i više je onih koji teže da se domognu zemalja sjeverne Evrope u kojima imaju bolju šansu da nađu posao nego onih koji žele ostati. 

 

Međutim, Vijeće Evrope i UNHCR u više su navrata kritikovali primjenu Dablinskog sporazuma smatrajući da neke zemlje krše prava izbjeglica kojima često nije omogućeno da podnesu zahtjev za azil u zemlji u koju su pristigle. Zemlje članice EU često samovoljno deportuju useljenike i ne dozvoljavaju im da se prijave za azil ne obazirući se na propise na koje su se obavezale. 

 

Prema Dablinskom sporazumu, države moraju osigurati da pojedinci ne budu vraćeni u države članice EU u čijim sistemima azila postoje nedostaci. U određenim slučajevima koji dovode do ozbiljnog kršenja Evropske konvencije o ljudskim pravima, rezultat bi mogla biti obaveza država da razmotre zahtjev, čak i ako to nije njihova odgovornost prema dablinskim propisima. Ipak, useljenici najčešće bivaju deportovani nazad u Italiju i Grčku kad u razvijenijim evropskim zemljama u koje su došli, ustanove da su tamo prvi put registrovani ili uspiju izbjeći da budu evidentirani.

 

Slučaj azilanta iz Afganistana koji je podigao tužbu pred Evropskim sudom za ljudska prava protiv Belgije i Grčke doprinio je da se Grčka 2011. godine izuzme iz Dablinskog sporazuma. Tužitelj je iz Kabula pobjegao 2008. godine i u EU ušao preko Grčke, da bi u Belgiji zatražio azil. Prema Dablinskim procedurama, Belgija ga je vratila u Grčku gdje je živio kao beskućnik i bez prihoda. Sud je presudio da je azilantu povrijeđeno pravo na život te da je Grčka prekršila zabranu nehumanog i ponižavajućeg tretmana azilanata. Pozivajući se i na ranije slične presude protiv Grčke, na nivou EU odlučeno je da se azilanti iz većine evropskih zemalja ne vraćaju u Grčku. 

 

U periodu između januara i augusta ove godine najmanje 350 hiljada osoba uselilo je u EU, a prema procjenama Međunarodne organizacije za migracije (IOM) ukupne brojke su znatno veće uzme li se u obzir da veliki broj useljenika nije registrovan. S obzirom na narastajuće izazove prihvatanja sve većeg broja useljenika, Dablinski sporazum, koji su od njegovog potpisivanja prije 25 godina do danas prekršile brojne zemlje potpisnice, ostaje predmetom brojnih rasprava među zemljama članicama EU.  

 

„Migracije su ozbiljna stvar i, budimo iskreni, odgovor Evrope nije adekvatan“, rekao je Renzi.