Narativi diskreditacije kandidatkinja: tradicionalni seksizam i izdaja

U prvih petnaest dana predizborne kampanje objavljeno je dvostruko više tekstova, nego u avgustu, u kojima se spominju kandidatkinje na Opštim izborima 2022. Istraživačice Mediacentra do sada su analizirale preko 2.000 članaka/objava sa 100 izvora, uključujući online medije, anonimne portale, blogove, grupe i profile na društvenim mrežama Facebook i Twitter. 

 

Od analiziranog sadržaja iz mjeseca augusta (879 objava), 40 posto su objave sa elementima propagande, čak 17 posto sadržaja objavljeno je s ciljem diskreditacije kandidatkinja, 11 posto sadrži govor mržnje o kandidatkinjama, a 7,7 posto sadržaja (68 objava) označeno je kao seksizam. Za septembar, u ovom tekstu ne donosimo statističku analizu, ali ukazujemo na uočene promjene i trendove prije početka i prvoj polovini zvanične kampanje. 

 

Praćeni su sadržaji u kojima se pojavljuju Željka Cvijanović iz Saveza nezavisnih demokrata (SNSD) i Brojana Krišto iz Hrvatske demokratske zajednice (HDZ), kandidatkinje za izbor u tročlano Predsjedništvo BiH,  te Jelena Trivić, kandidatkinja Partije demokratskog progresa (PDP) za mjesto predsjednice RS. Posmatrane su i objave koje govore o kandidatkinjama za mjesto zastupnica u Parlamentarnoj skupštini BiH Sabini Ćudić iz Naše stranke (NS) i Sanji Vulić iz SNSD-a, te Antoniji Banožić iz HDZ 1990, koja se kandidovala za mjesto u parlamentu Federacije BiH. Sebija Izetbegović iz Stranke demokratske akcije (SDA), Benjamina Karić iz Socijaldemokratske partije (SDP), Miomirka Melank  iz NS kandidatkinje su za Skupštinu Kantona Sarajevo, dok je Amra Babić iz Naroda i pravde (NiP), kandidatkinja za Skupštinu u Zeničko-dobojskom kantonu.

 

 

Kao problematični su označeni tekstovi i objave koji kroz širenje štetnih sadržaja imaju namjeru da diskredituju znanja, iskustva, vještine i pouzdanost i pozvanost određenih političarki da dođu na pozicije moći na predstojećim Izborima.

 

Osnovni štetni narativi o kandidatkinjama sadržavali su seksizam, kojim se diskredituje političarka na osnovu ideje da su žene inferiorne u odnosu na muškarce zbog svog spola i da njihov spol esencijalistički određuje brojna ponašanja. Seksizam je povezan i sa stereotipima, jer se diskriminatorne radnje ili stavovi zasnivaju na lažnim uvjerenjima ili uopštavanjima o rodu i spolu.  Na osnovu takvih narativa političarke su opisane kao nesposobne, lažljive, nemaju znanja niti vještina, ne odlučuju racionalno, nesigurne su, sprovode politike svojih nadređenih i slično.

 

Drugi uočeni štetni narativ je onaj u kojem se o ženi piše iz polja seksualnosti i koji ima veze sa seksualnim kontekstima. Ovi narativi uvijek služe da se političarka ultimativno diskredituje. Iako seksualizacija spada u seksizam, za svrhe analize ove kategorije su razdvojene, jer je važno skrenuti pažnju i izdvojiti medijske sadržaje koji na ovaj način pišu. Na osnovu ovih narativa političarke su prikazane kao ružne/lijepe, gleda se kako se oblače, koriste li photoshop za svoje fotografije, te čije su ljubavnice ili sa kim imaju ljubavne afere.

 

Treći i najčešći štetan narativ tokom augusta je bio onaj koji u pisanju o političarkama nije ekskluzivno vezan za rodnu stereotipizaciju, jer se mogu naći tekstovi i o političarima sa narativima koji propituju njihovu moralnost, ali u konkretnim analiziranim primjerima, o jednoj političarki je opsežnije  i češće pisano kao o stranoj plaćenici, izdajici svog naroda, te prevrtljivoj osobi, nego o bilo kom drugom političaru. U pitanju je Jelena Trivić, a platforme iz RS-a su širile štetan sadržaj o njoj – pišući ih u nepotpisanim tekstovima ili prenoseći neprimjerene izjave određenih političara/ki iz SNSD-a. 

 

Tokom augusta, mediji i platforme koje su najčešće širile štetne sadržaje su Banjalučka istina, Banjalučke priče, Banjaluka24, Prijedor24, Ekran, Faktor magazin, cazin.ba, internet portal Alternativne televizije (ATV), a riječ je uglavnom o nepotpisanim člancima. Političari i političke strane koje su najčešće širili takve sadržaje su Sanja Vulić, čije su objave u najvećem broju slučajeva bile vezane za Jelenu Trivić i aktuelnu ministricu vanjskih polova i članicu SDA Biseru Turković, o kojoj je također na neprikladan način govorila aktuelna predsjednica RS Željka Cvijanović. 

 

Važno je napomenuti da je uglavnom riječ o portalima bez impressuma, nejasne ili nepoznate vlasničke strukture, nepotpisanim tekstovima koji nisu dalje dijeljeni po portalima i čiji je doseg lokalan.

 

Uočen je značajan generalni model po kojima se tokom augusta pozitivno pisalo o političarkama koje su kandidatkinje za najviše funkcije. Niti jedna pozitivna objava nije napisana o političarki/kandidatkinji u kojoj bi samo ona bila u fokusu članka, već se uvijek pominje u paru sa svojim predsjednikom stanke ili bliskim političkim kolegom. U pitanju su parovi Borjana Krišto/ Dragan Čović; Željka Cvijanović /Milorad Dodik; Jelena Trivić /Draško Stavuković/Mirko Šarović/Mladen Bosić.

 

 

Početkom septembra je već postao uočljiv model da se tekstovima u kojima se kritikuje Željka Cvijanović ne pominje Milorad Dodik, a o Borjani Kristo je više medija prenijelo pozitivan analitički tekst. 

 

Kada je riječ o širenju onih sadržaja koji su sadržavali govor mržnje prema kandidatkinjama, naročito na društvenim mrežama i kroz medijski prostor, opšte zapažanje je da se ti tekstovi senzacionalističkih naslova veoma malo prenose dalje po portalima, da je njihov doseg lokalan i ograničen, te se zadržavaju na onima koji prate taj specifični profil, a da većina ne izazivaj ni veliku interakciju. Ista situacija je uočena i tokom augusta kao i u prvoj polovini septembra.

 

Tokom avgusta, uočena je jasna etnička i entitetska podjela izvora koji su širili štetne sadržaje, jer je svaki od njih kritički ciljao „svoju“ etničku grupu, tj. političarke iz svoje etničke grupe. Tokom septembra, ova situacija se malo izmijenila, jer pronađeno je nekoliko primjera da mediji iz RS-a pišu diskreditirajuće tekstove o političarkama iz Federacije BiH. U odnosu na druge zemlje u kojima su se radile slične analize (studija Exploring the concept of Gendered Disinformation, Best Practice Forum Gender and Digital Rights (BPF), Poland, dec.2021) za sada se čini da je ovo “ciljanje svoje etničke grupe“ specifičnost BiH. Konačna analiza će pokazati da li će ovo ostati praksa do kraja praćenja medijskih objava do i nakon izbora. 

 

Tokom augusta, a takav trend nastavljen je i u septembru, mediji su najviše izvještavali o Željki Cvijanović, što je i očekivano s obzirom da ona ima najvišu funkciju, kandidatkinja je za najvišu političku funkciju i u skladu sa tim najviše protokolarnih i drugih obaveza i prije i tokom kampanje. Veliki broj tekstova sadrži ime Željka Cvijanović u samom naslovu što čitamo kao pozitivni sentiment i propagandu. 

 

Nakon Premijerke RS-a, tokom augusta najviše objava se ticalo Jelene Trivić – većina je problematičnog sadržaja – te Benjamine Karić – koja se u većini pominje kao gradonačelnica Sarajeva u kontekstu svojih protokolarnih i drugih obaveza. O Sebiji Izetbegović se pisalo u kontekstu njene pozicije direktorice Kliničkog centra Univerziteta u Sarjevu, te kako je izgledala tokom posjete sarajevskom derbiju, a Sabina Ćudić se pominjala kao političarka koja je pretrpjela mizogini i seksistički napad u parlamentu, kako se obukla za Sarajevo Film Festival i o njenoj posjeti Ukrajini. Mediji su, i tokom augusta i početkom septembra, prenosili izjave Borjane Krišto i Željke Cvijanović u kojima se čitaju ratni narativi, sjećanje na rat, negiranje presuda i veličanje ratnih zločinaca, bez ikakvog ograđivanja ili dodatnih informacija. 

 

Primjer čija inicijalna namjera možda i nije bila zlonamjerna, ali je nužno skrenuti pažnju jer se o političaru apsolutno nikada ne piše na ovaj način: „Da li je to do fotošopa ili do čudesnih make-up trikova i kozmetičkih preparata, pitaju se mnogi komentarišući fotografije koje prof. Izetbegović sve aktivnije i agilnije dijeli po društvenim mrežama“. Iako je očigledno da su na plakatama sa kojih pozivaju da građani/ke glasaju baš za njih, svi fotošopirani bez obzira na spol, o ovoj temi se, uz korištenje malicioznih fotografija, što se pokazalo da nije čest slučaj do sada, posebno pisalo u vezi sa Jelenom Trivić.

 

 

Ukoliko generalno uporedimo izvještavanje tokom augusta, odnosno prije i tokom prve polovine zvanične predizborne kampanje, neke prakse su tokom septembra drugačije. Kako je već spomenuto, portali se ne bave više samo "svojom" etničkom grupom, već pišu i o drugim kandidatkinjama. Takođe, neki portali iz RS-a koji su širili štetne sadržaje o opoziciji tokom augusta, sada šire i pozitivnu propagandu o opoziciji. 

 

U nekim je tekstovima zabilježen seksizam u pisanjima o političarkama. Tako su sijede vlasi Jelene Trivić u jednom tekstu predstavljene kao skandal. Sintagma koju pojedini mediji, koji negativno pišu o Borjani Krišto, koriste jeste dio citata Dragana Čovića i kandidatkinju označavaju kao "Čovićevo najljepše i najpametnije biće". 

 

Političarka kada ima doticaja sa pozicijom moći, uvijek ima neki podkontekst, čak i kada pisanje nije očigledno uvrjedljivo iz ugla stereotipizacije žena u politici, poput tekstova u kojima se pominje Borjana Krišto u kojima ona ide da se konsultuje sa predsjednikom Vlade Republike Hrvatske, Plenkovićem, oko predstojećih izbora. U jednoj analizi u konstataciji „Druga opcija je Borjana Krišto“ čita se tipičan seksizam vezan za političarke. Ona bi bila svojevrsno prijelazno rješenje kao što je svojevremeno u Hrvatskoj Sanaderu bila Jadranka Kosor. Krišto bi, tvrde nam neimenovani stranački dužnosnici, bila (kratkotrajno) prijelazno rješenje dok se ne bi iskristalizirao novi lider.“  

 

Kako je spomenuto, diskreditacija Željke Cvijanović nije puna govora mržnje, ali je u svim pisanjima o njoj prisutan skriveni seksizam, jer nikad samo ona nije tema članka i uvijek se spomene da je negdje bila ili nešto izjavila uz Milorada Dodika. Riječima jednog političara: "A, šta bi Željka Cvijanović uradila na tom mjesta. Ništa, ni sada nije ništa radila, nego je bila u sjeni Dodika.”, dok je kako su pisali neki mediji Benjamina Karić “infantilno pripovjedala publici”. 

 

Tekstovi sa neargumentiranim uvredama na račun gradonačelnice Sarajeva Benjamine Karić objavljivao je portal Ekran, kritikujući neke njene poteze ili šta je rekla. Problematično je što su koristili ad hominem argumentaciju, kao pokušaj negiranja opravdanosti njenih djela i riječi ukazivanjem na negativne karakteristike nje kao osobe.

 

Nekoliko medijskih objava primjeri su za seksizam, odnosno diskreditacije političarki na osnovu njihove nesamostalnosti, jer im kolege govore kako da rade. Tako se na primjer za Borjanu Krišto kuje plan za uspjeh u kojem učestvuje i predsjednik Vlade Hrvatske i predsjednik HDZ-a Andrej Plenković, dok Amra Babić kreira medijske hajke na koje je nagovara „njen novi šef Gavrilo“, tj. Elmedin Konaković predsjednik NiP-a.

 

U medijskim objavama se pojavio narativ o Borjani Krišto kao prvoj ženi u Predsjedništvu BiH, što se može i koristiti kao sredstvo za promociju. 

 

Objave tokom august su bile svojevrsne najave atmosfere i ukazale su na tendencije, od kojih su se neke nastavile u septembru, neke su iščezle iz javnog prostora, a neke su se razvile u drugačije prakse. Smijemo li se usuditi zaključiti da se kampanja još nije zakuhala, kako se to kolokvijalno kaže? Svakako da svaki dan čitamo tekstove o diskreditaciji kandidatkinja, u kojima je glavni narativ da je Jelena Trivić podanica stranaca, izdajica srpskog naroda i strana plaćenica, a da Željka Cvijanović nije ništa uradila za RS. Čitamo i tekstove u kojima je izvor informacija Sanja Vulić koja je radikalizirala svoju promociju tokom septembra i širi tipičan govor mržnje, pun seksizma i propitivanja moralnosti o Jeleni Trivić, ali i Biseri Turković. 

 

Sa druge strane, neke naše hipoteze o narativima koji će se koristiti, a koje smo pretpostavile na osnovu ranijih iskustava, tokom ove kampanje nisu se pokazale održivim – seksizam je bazičan i jednostavan, umjesto raskošnog i maštovitog koji smo pretpostavile da bi se mogao javiti, primjera seksualnih konotacija vezanih za političarke tokom prvih 15 dana septembra nije bilo. U centru kritike je diskreditacija na osnovu nemoralnosti, tj. izdaje interesa svog naroda za velike pare. Vidjećemo hoće li se narativi dodatno radikalizirati do kraja predizborne kampanje i hoće li političarke do kraja kampanje najčešče ostajati u ovom epskom narativu.